حجت‌الاسلام اسدی‌موحد: نشر کتاب در عرصه بین‌الملل با ذائقه مخاطب خارجی متناسب باشد

نشست «بررسی چالش‌ها و راهکارهای بهره‌برداری از بسترهای فیزیکی و مجازی عرضه کتاب در سطح بین‌الملل»، صبح امروز، شنبه (24 اردیبهشت‌ماه) در سالن سرای ملل شبستان مصلای امام خمینی(ره) برگزار شد.

در این مراسم، حجت‌الاسلام محمد اسدی‌موحد، مدیرعامل مؤسسه بین‌المللی الهدی، محمود واعظی، رئیس دانشکده الهیات و معارف‌اسلامی دانشگاه تهران، رضا ملکی، سرپرست مرکز مطالعات راهبردی روابط فرهنگی سازمان فرهنگ و ارتباطات‌اسلامی، حسین مطیع، مدیرعامل انتشارات بوکتاب، محمد حمزه، رئیس مؤسسه گفتمان تمدن نوین اسلامی و برخی از مدیران سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی حضور داشتند.

فعالین نشر ما به سهم از بازار داخلی بسنده کردند

عبدالرضا باقری، کارشناس فضای مجازی و بازاریابی دیجیتالی در ابتدای این نشست، درباره ضرورت‌های بازاریابی دیجیتالی و چالش های ناشران در جمهوری اسلامی گفت: سایت «آمازون» به عنوان مهم‌ترین درگاه فروش کتاب در جهان در سال 2018 ، 168 میلیون، سال 2019، 170 میلیون و در سال بعدش 191 میلیون عنوان کتاب فقط در کشور ایالات متحده فروخته است. بررسی روند‌ها نشان می‌دهد این بازار رو به رشد در سال 2026 ، 3/90 درصد رشد خواهد داشت.

وی ادامه داد: در این بازار، «آمازون» با اختلاف پیشتاز است و شرکت‌های «راپوتن»، «اپل» و «اسمک وردز» هدایتگر بازار هستند و بیشترین سهم از بازار را دارند.

این کارشناس حوزه فضای مجازی، گفت: روند رو به رشد خوانش دیجیتالی در کشورهای آسیای شرقی و اقیانوسیه با رشد تساعدی  رو به افزایش است. آمریکای شمالی و غرب اروپا در رده دوم و رده سوم رشد به غرب آسیا و افریقا تعلق دارد.

باقری گفت: این بازار همچنان در میانه راه خود قرار دارد و فضای رقابت در عرصه فروش کتاب دیجیتال هنوز قرمز نشده و می‌توانیم در این عرصه سهم قابل توجهی به خودمان اختصاص بدهیم.اما این فرصت بزرگ و بکر چالش‌هایی هم دارد.

وی اظهار داشت: چالش اول چالشی راهبردی است که غلبه بر آن یک قدم راهبردی را طلب می‌کند. اقبال به زبان و ادبیات فارسی در سطح جهان کم است. برای غلبه بر این چالش همه سازمان‌های فعال در عرصه بین‌المللی باید اقدام کنند تا تعداد گویش وران زبان فارسی افزایش پیدا کند.

ناشران ما در برخورد با تکنولوژی محتاطانه عمل می‌کنند

مطیع هم در ادامه این نشست، گفت: حضور در عرصه دیجیتال نشر موضوع مهمی است که مغفول مانده بود و امیدواریم با این نشست‌ها بتوانیم دلایل این غفلت را علت‌یابی کنیم.

وی ادامه داد: در حوزه فیزیکی نشر کتاب  و توزیع آن در عرصه بین‌الملل بیشتر راهکارهایی که هنوزمی توانیم داشته باشیم همان حضور فیزیکی فعال در نمایشگاه‌هاست است و بسیاری از ناشرین در این زمینه همچنان به صورت سنتی عمل می کنند.

مدیرعامل انتشارات بوکتاب تصریح کرد: از سویی در بحث ورود دیجیتال ما با موانع و مشکلات متعددی مواجه هستیم. رخنه در سایت «آمازون» از داخل کشور ایران همچنان برای ما با مشکلات بسیاری مواجه است. از طرفی ناشران ما در برخورد با تکنولوژی محتاطانه عمل می‌کنند و به بازار سنتی بسنده می‌کنند.

مطیع گفت: بسیاری از فعالان داخلی ما در حوزه نشر در این زمینه آموزش ندیده‌اند و آگاهی لازم را ندارند. از طرفی مولفین ما هم در این بازار به صورت پراکنده و غیرمنسجم عمل می‌کنند. در حالی که با توجه به پتانسیل‌های موجود در عرصه بین‌المللی می‌توان کارهای بزرگی انجام داد.

وی با بیان اینکه بزرگترین نمایشگاه کتاب خود «گوگل بوکس» است و ما توانستیم آثار بسیاری را در این بستر ارائه دهیم، گفت: ما تلاش‌های فراوانی جهت بارگذاری کتاب در این پلتفرم‌ها کردیم. اما بزرگترین معضل بحث تحریم است. یکی از بهترین روش ها بحث رمز ارز است. اما به دلیل این که ما در ایران قانون مشخصی درباره رمزارز نداریم با مشکلات دیگری در داخل کشور مواجه هستیم.

این کارشناس فضای مجازی گفت: استقبال خوانندگان آن سوی مرزها از کتب تصویری و منابع ما  بسیار است که تهیه و عرضه این منابع به صورت محدود و پراکنده صورت گرفته و این مطالبی است که من در زمان حضورم در نمایشگاه‌های متعدد بین‌المللی با آن مواجه شدم.

وی با بیان اینکه اقبال عمومی به گرایش مجازی در حوزه فرهنگ به واسطه کرونا بیشتر شده است، گفت: در داخل کشور، ما بزرگترین سایتی که قوی کار می‌کند، دیجی کالا است. این سایت قبلاً چارچوب‌های خاصی داشت اما در حال حاضر با تغییر چارچوب‌ها شرایطی را ایجاد کرده تا مخاطبان بتوانند کتاب‌های دسته دوم خود را هم به فروش برسانند و این کار را از پنج سال قبل «آمازون» انجام داده است.

اسم پدیده محبوس‌کردن کتاب را نشر کتاب نگذاریم

ملکی نیز در ادامه این نشست گفت: خیلی واضح است که سهم ما در بازار نشر کتاب دنیا سهم ناچیزی است. ما نه فقط در حوزه اروپا حتی در کشورهای همسایه و در بازار نشر کتاب منطقه هم حضور و سهم چندانی نداریم و این اصل مسئله ما است.

وی ادامه داد: این یک تابعی از وضعیت نشر در داخل کشور است. بخش عمده‌ای از ناشران ما در زمینه نشر نگاه حرفه‌ای ندارند  و در توزیع، معرفی و بازاریابی  کتاب مشکل دارند. این ضعف در درون، درعرصه بین‌الملل هم تاثیرمی‌گذارد.

ملکی گفت: بخش عمده کار نشر در حوزه بین‌الملل را کنشگران حاکمیتی و شبه‌حاکمیتی انجام می‌دهند و این هم آسیب‌های خودش را دارد و متاسفانه بخش خصوصی در این بازار سهیم نیست.

وی اظهار داشت: ما اسم پدیده انبار و محبوس‌کردن کتاب را نشر کتاب می‌گذاریم. بسیاری از نهادهای ما کتاب را در تیراژ بالا منتشر می‌کنند و برخی را اهدا و بقیه را به انبار می‌سپارند و بعد از چند سال معضل تخلیه به وجود می‌آید و می‌مانند که باید با آن همه کتاب در انبار مانده چه کار کنند. سرنوشت همه این کتاب‌ها خمیرشدن است. این اتفاق بیشتر یک جعل عنوان است، نشر وقتی معنا دارد که کتاب به فروش برسد.

ملکی افزود: از طرفی شرکت در نمایشگاه به معنای فروش کتاب نیست. کتاب باید به کتابفروشی برود، به دست مخاطبش برسد و ما با این شاخص می‌توانیم مبناهای موفقیت کتاب را بسنجیم. ما فضای کسب و کار درستی در حوزه فروش کتاب نداریم. تیراژ بالا و انبار کردن کتاب، نشر کتاب نیست. ما باید آمار دقیق و موثقی از فروش واقعی کتاب داشته باشیم.

وی ادامه داد: خوشبختانه در مرکز ترجمه و نشر سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی و مؤسسه الهدی اشراف خوبی نسبت به این مسئله وجود دارد.

ما مخاطبان بین‌المللی خود را به درستی نمی‌شناسیم

اسدی‌موحد هم در ادامه این نشست گفت: «چالش»، «راهکار»، «فیزیک» ، «مجازی» و «عرصه بین‌الملل» کلمات کلیدی این بحث هستند. ما چالش‌هایی را در عرصه بین‌الملل داریم ولی قبل از آن الزاماتی را باید در داخل داشته باشیم.

وی ادامه داد: متاسفانه ما برای عرضه کتاب در عرصه بین‌الملل به ذائقه مخاطب داخلی توجه می‌کنیم و مخاطبان کشورهای دیگر را به خوبی نمی‌شناسیم.

مدیرعامل مؤسسه الهدی گفت: ما در موضوع ‌شناسی هم دچار مشکل هستیم. ما باید توجه کنیم موضوعاتی را عرضه کنیم که مورد استقبال مخاطب خارجی هم باشد و در این زمینه باریک‌بین نباشیم که فقط کتاب‌هایی را که خودمان می‌خواهیم و می‌پسندیم عرضه کنیم.

اسدی‌موحد به ذکر تجربه‌ای در این زمینه اشاره کرد و گفت: چند سال قبل در عراق نمایشگاهی بود که غرفه رایزنی ما تماماً کتاب‌های دینی ارائه کرده بود اما ما در آن نمایشگاه چند کتاب ادبی ارائه کردیم که با استقبال عجیب مخاطبان در عراق مواجه شد.‌

وی با اشاره به اینکه توجه به بحث ترجمه مهم است، اظهار داشت: مشکل بعدی، مشکل تولید محتوا است. ما باید محتوای ایرانی را برای کشورهای دیگر بومی‌سازی کنیم. بسیاری از ترجمه‌های ما غیر قابل فهم است و همه ما در این قضیه مقصر هستیم. ما باید برنامه‌ریزی منسجمی در این باره داشته باشیم.

مدیرعامل مؤسسه الهدی گفت: ما در حال حاضر در زمینه ترجمه و نشر کتاب دو طرح حمایتی داریم که هر کدام در یک سازمان دارد صورت می‌گیرد. در حالی که باید طرح‌ها در یک جا ادغام بشود تا به نتیجه مشخصی برسد. باید در این زمینه یک سیاست واحدی وجود داشته باشد. ما باید اولویت‌ها را در نظر بگیریم و در این زمینه نیاز داریم که کارگروه تخصصی از نهادهای مختلف تشکیل بشود که بتواند بحث ترجمه و محتوا را به صورت هماهنگی صورت بدهد.

باید در مسیر تحول جدید جهان ورود پیدا کنیم

محمدرسول الماسیه نیز در ادامه این نشست، گفت: از ابتدای انقلاب در ایران قریب به 20 هزار عنوان کتاب به زبان‌های دیگر ترجمه و منتشر شده است. بعضی از این کتاب‌ها با حمایت و بعضی با اشتیاق نهادهای خصوصی صورت گرفته است.

وی ادامه داد: ما در مرکز ساماندهی ترجمه و نشر ترجمه درباره همه این کتاب‌ها مطالعات دقیقی انجام داده‌ایم و در حال حاضر یک بانک اطلاعاتی جامع درباره همه این آثار وجود دارد.

رئیس مرکز ساماندهی ترجمه و نشر معارف اسلامی و علوم انسانی گفت: در ایران، سالانه حدود 120 هزار عنوان کتاب چاپ چاپ می‌شود که 14 هزار عنوان از این کتاب‌ها ترجمه از زبان‌های خارجی به فارسی است. اما 500 عنوان کتاب در خارج از کشور از زبان فارسی کتاب منتشر می‌شود. در واقع هیچ تناسبی بین ترجمه در این‌سو و آنسو وجود ندارد.

الماسیه گفت: اگر ما به شیوه سنتی پیش برویم فضا همین‌گونه خواهد بود. ما باید در مسیر تحول جدید جهان ورود پیدا کنیم تا موفق باشیم. در سال 1390 گام بلندی برای ساماندهی نشر و ترجمه کتاب صورت گرفت و مرکزی برای این اتفاق دایر شد.

وی در پایان سخنانش با بیان اینکه ما در ایران بحران ترجمه، کپی‌رایت و حق‌معنوی داریم، اظهار داشت: طی دو سال گذشته سایت‌های فراگیر در عرصه فروش کتاب رونق گرفته است. ما باید این فضای رونق گرفته داخلی را به عرصه بین المللی وارد کنیم.