حجت الاسلام و المسلمین محمد اسدی موحدمدیر عامل انتشارات بین الملل الهدی استاد دانشگاه و پژوهشگر امور فرهنگی در عرصه بین الملل

 بهار, فرصتی است، برای تأمل در راز آفرینش و اندیشیدن در شأن و جایگاه بهار از نظرگاه دین. در کشور ایران، نوروز را جشن می گیرند و حضور سبز بهار را به همدیگر تبریک می گویند. نوروز واژه ای است مرکب از دو جزء که روی هم به معنای روز نوین است و بر نخستین روز از نخستین ماه سال خورشیدی آن گاه که آفتاب به برج حمل انتقال می یابد گذارده می شود. عید نوروز یکی از بزرگترین جشن های باستانی ایرانیان است. پیش از اسلام، نخستین روز بهار را عید و جشن ملی به شمار می آوردند و از آن به (عید باستانی ) یاد می کردند. پس از اسلام نیز طبق روایات های موجود، از این روز تجلیل شده است.

نوروز، نخستین روز بهار است، نخستین روز سبزترین فصل سال، سرآغاز زنده شدن زمین و شکوفایی ها و وزیدن نسیم دل انگیز بهاری و چهچهه مرغان، همه چیز در بهار، نشان گر نشاط و طراوت است و حتی باد شفابخش بهاری نوید زندگی تازه می دهد، و به گفته مولوی در مثنوی:

بهار، درس خداشناسی و معادشناسی و تحول و رشد و تکامل است، اگر انسان ها از این طبیعت زیبا، درس بیاموزند، در حقیقت اعتقاد به رستاخیز را آموخته اند، در این صورت باید سرآغاز چنان بعثتی را روز برتر نامید و آن را جشن گرفت .اگر مراسم نوروز، بر این اساس پی ریزی گردد و انسانها خود را همگام و همگون با محتوای دعای آغاز سال؛ که بیان گر تحول و نغمه توحیدی است، سازند که:

«یا مقلب القلوب و الابصار, یا مدبر اللیل و النهار, یا محول الحول والاحوال, حول حالنا الی احسن الحال; ای خداوندی که گرداننده قلب ها و چشم ها هستی، و تدبیرکننده نظم شب و روز می باشی، ای دگرگون کننده حال و احوال، حال ما را به نیکوترین حال تبدیل ساز قطعاً نوروز برای آنها پرفایده خواهد بود.

آیین ها و رسم های مردم فرآیند الزامات و نیازهای درهم تنیده مادی و معنوی، در پیوند جغرافیایی و شیوه های تولید و ساختارهای اقتصادی دوره ای مختلف اند که برحسب ضرورت پیوسته در حال تغییرند و به مقوله هایی که در ژرفا معنا دارند پاسخ می دهند. از این روز طی گذشت ایام، زمانی که برخی از سنت ها و آداب در تضاد آشکار با اعتقادات و رسوم گذشته قرار می گرفت ایرانیان می کوشیدند سنت کهن ملی را درقالب شخصیت های اسلامی باز یابند و به عبارت روشن تر سنت های ملی ایرانی را با سنت های اسلامی در آمیختند. در نتیجه از میان انبوه جشن های ایرانی قبل از اسلام آنچه میان ایرانیان مسلمان باقی ماند عید نوروز، جشن سده و جشن های کوچک تری مانند جشن گل سرخ که در اصفهان مرسوم بوده است می باشد. از میان جشن های یاد شده بزرگ ترین اعیاد ملی ایرانیان جشن نوروز است. نوروز" را ایرانیان گرامی می دارند و آیینی است کهن که گرچه طی هزاران سال دگرگون یافته، اما هرگز از میان نرفته و از سوی اقوام و مذاهب مختلفی که در سرزمین ایران حضور پیدا کرده اند، مهر تأیید خورده است. بدین سان امروزه نوروز از نمادهای بزرگ و وحدت بخش ملت ایران با همه تکثرهای قومی، مذهبی، فرهنگی و زبانی است. بـه گفتـه «برتولد اشـپولر»، ایرانشـناس بزرگ آلمانـی: «از جشـن های قدیمـی ایرانـی، بیـش از همـه جشـن سـال نـو) نـوروز؛ شـکل عربـی آن نیـروز (و نیـز در پایـان تابسـتان جشـن پاییـز (مهـرگان) بـه طور طبیعی بـر پایه تقویم قدیمـی برگـزار شـده اسـت. بدیـن گونـه نـوروز بـا ورود اسلام بـه ایـران و فراگیـری ایـن مذهـب در پهنـه ای گسـترده از شـبه قـاره هنـد تـا شـمال آفریقـا، ایـن فرصـت را یافـت تـا در میـان اقـوام غیـر ایرانـی نیـز رواج پیـدا کنـد» و از همیـن روسـت کـه فراتـر از هـر مـرز عقیدتـی، جغرافیایـی و سیاسـی میتـوان بـه آن پرداخـت.

بزرگ ترین نماد آیین نوروز "هفت سین" است، که فلسفه ای باستانی و اسلامی دارد. "محمد علی دادخواه" که اخیراً پژوهشی با عنوان "نوروز و فلسفه هفت سین" را به نگارش در آورده، در این باره می نویسد: "عدد هفت برگزیده و مقدس است. در سفره نوروزی انتخاب این عدد بسیار قابل توجه است. ایرانیان باستان این عدد را با هفت امشاسپند یا هفت جاودانه مقدس ارتباط می دادند. در نجوم عدد هفت، خانه آرزوهاست و رسیدن به امیدها را در خانه هفتم نوید می دهند. علامه مجلسی می فرماید: آسمان هفت طبقه و زمین هفت طبقه است و هفت ملک یا فرشته موکل برآنند و اگر موقع تحویل سال، هفت آیه از قرآن مجید را که باحرف سین شروع می شود بخوانند آنان را از آفات زمینی و آسمانی محفوظ می دارند."

همچنین تقدس دینی لحظه تحویل سال چنان در نظر مردمان پر رنگ است که در شهرهای مقدس مردم به امامزاده ها و اماکن متبرکه می روند. شیرازی ها به حرم شاهچراغ و حرم علی بن حمزه روی می آورند و مشهدی ها به پابوس حضرت رضا (ع) می شتابند و بسیاری از مردم قم در بارگاه حضرت معصومه گرد می آیند و بعضی از مردم ری و تهران در حرم شاه عبدالعظیم." این جشن شادمانه با سابقه درخشان تاریخی پیوند تنگاتنگی با طبیعت، نو شدن و رویش دوباره آن و نو شدن همه هستی و انسان دارد و نویددهندة سال جدید است.

آیین نوروز نمادی از هویت و یکپارچگی و همبستگی ملی اقوام تشکیل دهندة ملت است.  نوروز جشنی کهن و فراملی است و نماد هویت فرهنگی این سرزمین بر فلات پهناور ایران است و به عنوان محوری است که بین کشورهای منطقه مشترک است. نوروز و فطرت نـوروز ، آیینـی باسـتانی در پهنـه و گسـتره ایـران اسـت کـه قدمتـی پارینـه دارد. گرچـه امـروزه مرزهـا و تقسـیمات جغرافیایـی موجـب جـدا شـدن و تفکیـک سـرزمین هـا از یکدیگـر گردیـده و قلمـروی بـه نـام کشـور را بـه وجـود آورده امـا در روزگار گذشـته آییـن نـوروز در نقطـه ای از کـره خاکـی بـه نـام فلات ایـران تجلـی و ظهـور یافتـه و متعلـق بـه حوزه تمـدن تاریخی و کهـن ایـران زمیـن بـوده اسـت و از همیـن روسـت کـه ایـن آییـن در کشـورهای افغانسـتان، جمهـوری آذربایجـان، گرجسـتان، کردسـتان عـراق، سـوریه، قزاقسـتان، قرقیزسـتان، روسیه، تاجیکستان، ترکیه، ترکمنسـتان، ازبکسـتان، آلبانی،،پاکستان و پارسیان و شـیعیان هنـد و بخـش هایـی از چیـن کـه همگـی به عنـوان جغرافیـای نـوروز شـناخته مـی شـوند امـروزه نیـز متـدوال اسـت. البتـه در ایـن روزگاران، نـوروز قلمـرو تاریخـی خـود را در نوردیـده و دیگـر محـدود بـه جغرافیـای دیرینـه خـود نیسـت و بستر مناسبی برای پیوستگی فرهنگی و همگرایی ملت های همسایه و هم مرز ایران به شمار می رود.

حجت الاسلام و المسلمین محمد اسدی موحد استاد دانشگاه و پژوهشگر امور فرهنگی در عرصه بین الملل در ادامه این یادداشت آورده است: برخی آیین های نوروز در این کشورها با هم متفاوتند. از آیین های نوروز که در آسیای میانه و کشور تاجیکستان مرسوم است، مراسم گل گردانی و بلبل خوانی است. گل گردان ها از دره و تپه و دامنه کوه ها، گل چیده و اهل دهستان خود را از پایان یافتن زمستان و فرارسیدن عروس سال و آغاز کشت و کار بهاری و آمدن نوروز مژده می دهند.

برای نمونه در افغانستان  سفره هفت میوه  می چینند؛ ازجمله ؛ کشمش سبز و سرخ، چهار مغز،  بادام، پسته، زردآلو و سنجد. چیدن سفره ای مشابه با استفاده از میوه خشک شده، در بین شیعیان پاکستان هم مرسوم است. اما در ایران سفره هفت سین می اندازند. در کشورهایی مانند ایران و افغانستان که گاه شماری هجری خورشیدی به کار برده می شود، نوروز، روز آغاز سال نو است. اما در کشورهای آسیای میانه و قفقاز، تقویم میلادی متداول است و نوروز به عنوان آغاز فصل بهار جشن گرفته می شود و روز آغاز سال محسوب نمی شود.

شباهت و نزدیکی آیین های نوروز در جمهوری آذربایجان به آیین های نورز ایران بیش از دیگر کشورهاست. تعطیلات نوروز اصلی ترین و طولانی ترین تعطیلات در جمهوری آذربایجان است در این کشور تعطیلات نوروز ۷ روز است و از ۲۰ مارس (۲۹ اسفند) تا ۲۶ مارس (۶ فروردین) ادامه دارد.

جشن جهانی نوروز با ریشه ایرانی روز تجدید خاطره خویشاوندی انسان با طبیعت است که در گذر قرنها از شکوه سنت های آن کاسته نشده است زیرا بزرگداشت سنت های آن، با اندیشه صلح، دوستی و همبستگی پیوند خورده است.

این آیین بزرگ نه فقط نقش بزرگی در هویت و همبستگی جامعه امروز ایران دارد بلکه می تواند رشته پیوندی بین همه کسانی باشد که خارج از مرزهای جغرافیایی ایران امروز به نوروز عشق می ورزند و آن را برپا می کنند.

این روز بزرگ در اسفندماه 1388 در فهرست میراث فرهنگی و معنوی  سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی سازمان ملل متحد (یونسکو) ثبت جهانی شد و از سوی سازمان ملل نیز به رسمیت شناخته شده است.