کتاب پرنیان آموی « مقالاتی در پیوستگی های تاریخی و وضعیت فرهنگی ترکمنستان»

اشتراکات فرهنگی و تاریخی ایران با کشورهای منطقه آسیای مرکزی به گذشته ای باز می گردد که کشورهای آن منطقه با ایران دارای سرنوشت مشترکی بوده اند. قلمرو جغرافیایی واحد در گذشته سبب شده بود این کشورها رویکرد مشابهی به فرهنگ و آداب و رسوم داشته باشند به گونه ای که امروز ردپای آن شباهت ها در مناطق مختلف این سرزمین ها مشهود است. فراوانی مشاهیر مشترکی که هم ایرانیان و هم ترکمن ها، تاجیک ها، قزاق ها و ازبک ها به داشتن آنان مفتخر هستند گونه دیگری از اشتراکات است. شیخ نجم الدین کبری، بوعلی ، رودکی، فارابی ، ابوسعیدابوالخیر، زمخشری، انوری ابیوردی، خوارزمی ، ماتریدی، نسایی، خواجه یوسف همدانی، میرسید علی همدانی، کسایی مروزی از جمله مشاهیری هستند که ملل این منطقه هویت فرهنگی خود را مدیون ایشان می دانند.

در میان کشورهای آسیای مرکزی ، جمهوری ترکمنستان با داشتن حدود 1000 کیلومتر مرز با کشورمان از جایگاه ویژه ای برخوردار است و از این رو آشنایی با ظرایف تاریخی و فرهنگی این کشور برای پژوهشگران، دانشجویان ، مدیران و سیاسیتگذاران عرصه سیاست و فرهنگ ضرورت دارد. کتاب « پرنیان آموی » که حاصل برداشت های میدانی و مطالعاتی نگارنده در زمانی است که در ترکمنستان حضور داشته فرصت مناسبی برای شناخت این کشور به خواننده عرضه می نماید. این کتاب در سه بخش مشاهیر، مکان های تاریخی و مقالات فرهنگی تدوین شده است و مطالعه آن تصویری یکپارچه از منظومه فرهنگی و تاریخی ترکمنتسان پیش چشم مخاطب می گشاید.

آذرماه سال 1376 برای مأموریت فرهنگی عازم ترکمنستان شدم که چهار سال و نیم طول کشید. در این مدت همواره کنجکاو بودم تا این کشور و اشرتاکات فرهنگی اش را با ایران به خوبی بشناسم؛ به ویژه آنکه آداب و رسوم و دیدگاههای مشرتک بسیاری بین دو ملت ایران و ترکمنستان وجود دارد. آن زمان، شش سال از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی می گذشت و دولت ترکمنستان میکوشید تا با رها شدن از سلطه مدیریتی اتحاد جماهیر شوروی، حاکمیت مستقل خود را پایدار سازد و بتواند با عبور از مشکالت فراوان به استقرار و آرامش دست یابد. اوضاع اقتصادی چندان خوب نبود، دولت نوپا تمام تلاش خود را به کار گرفته بود تا اقتصاد مستقلی ترتیب دهد. جمهوری اسلامی ایران دومین کشوری بود که استقلال ترکمنستان را به رسمیت شناخت و سعی می کرد به این همسایه نجیب خود از هیچ کمکی فرو نگذارد.

در طول مدت مأموریتم به شهر کهنه اورگنج، ابیورد، میهنه، مرو، چارجو و شهرهای دیگر سفر کردم و در هر یک از این سفرها به گذشته فرهنگی پربار این دیار بیش از پیش پی میبردم و تلاش میکردم هر آنچه را که میبینم، یادداشت کنم و تعامالتم را برای آشنایی پژوهشگران بنویسم و تصاویری با امکانات بسیار اندک آن زمان فراهم آورم. شخصیتهای بزرگی مانند شیخ نجم الدین کبری، خواجه یوسف همدانی، زمخرشی، انوری، ابیوردی، کسایی مروزی، ابوالفضل سرخسی و شیخ ابوعلی دقاق نیشابوری در این سرزمین متولد شده بودند و از همه مهمتر اینکه زادگاه سه تن از نویسندگان صحاح سته خراسان بزرگ بوده است که از این میان ابوعبدالرحمن احمدبن علی بن شعیب نسایی که یکی از این شش نفر است در سال 215 هـ.ق. در نسا نزدیکی شهر عشق آباد متولد شده است؛ همه این اشتراکات سبب شد تا به این نکته توجه کنم که هفتاد سال دیوارهای آهنین با همه تصلب و سختگیریها هم نتوانسته مردم این دیار را از دلبستگی به فرهنگ اسلامی و بومی باز دارد. بیش از هفتاد درصد از کشور ترکمنستان را کویر قره قوم تسخیر کرده است و همین سبب شده که شهرنشینی به حاشیه های مرزی پس زده شود، اما هر گاه در سفرها و در دل کویر به خانه ترکمنی وارد میشدیم، آنچنان بساط مهر و دوستی را پهن میکرد و نان خشک و ماست و دوغ شتر سرسفره می چید گو اینکه سالها تو را میشناسد، فرقی نداشت که در چه ساعتی از روز باشد همین که مهمان میشدی در میزبانی کم نمی گذاشت. نوشته های این کتاب دستاورد مقالات آن زمان است که در سه بخش: مشاهیر، مکانهای تاریخی و مقالات فرهنگی تنظیم شده است. از اینرو در مطالب، گاه تکرار دیده میشود، همچنین به جهت حفظ انسجام درونی و زمانی مقالات عناوین و مناصب دولتمردان بر همان سیاق زمان نگارش باقی مانده است. از «انتشارات بین المللی الهدی» که در تنظیم، آماده سازی و انتشار از هیچ کوششی دریغ نکردند و دوست عزیزم جناب آقای مسعود احمدوند که زحمت بازخوانی و پیگیری را بر عهده داشتند، سپاسگزارم.