نامورمطلق: کتاب «ووازن» نخستین مجموعه درباره قلعه ها و دژ های ایرانی است

به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)،نشست نقد و بررسی کتاب «قلعه ها و دژها» اثر ژان کلود ووازن با حضور بهمن نامور مطلق، معاون میراث فرهنگی و صنایع دستی، ایرج معینی، استاد گروه معماری دانشگاه شهید بهشتی یکشنبه 20 اردیبهشت ماه در تالار گفت وگو بیست و هشتمین نمایشگاه بین المللی کتاب تهران برگزار شد. احمد شاکری، مجری برنامه در این نشست امروز را روز فرانسه اعلام کرد.
 
ووازن بدون هیچ چشم داشتی این پژوهش را انجام داده است

نامورمطلق با اشاره به تلاش قابل قدردانی کلود ووازن گفت: نویسنده بخشی از میراث فرهنگی ما را جمع آوری و در یک کتاب معرفی کرده است. اگرچه در کتاب های گوناگون مطالبی درباره قلعه ها و دژها نوشته شده اما به صورت یک مطلب منسجم در یک کتاب تا کنون به آن پرداخته نشده بود.
 
وی درباره الگوپذیری نویسندگان ایرانی از تلاش پژوهشگران غربی بیان کرد: ووازن بدون این که از کشور ما اعتباری بخواهد، بدون هیچ چشم داشتی این پژوهش را انجام داده است. در حالی که برخی از ایرانی ها تا برای یک پژوهش اعتباری نگیرند آن را انجام نمی دهند. هویت معماری و هویت مردم شناختی ایران مدیون پژوهشگران غربی است.

نامورمطلق درباره نگاه پژوهشگران به ایران بیان کرد: امیدوارم سایر محققان غربی نیز این گونه کارهای پژوهشی را در ایران انجام بدهند . زیرا وقتی کتابی از سوی آنها درباره ایران نوشته می شود به نظر می رسد نگاهی از یک کانون دیگر مطالبی درباره ایران را به ما می گوید که ما تاکنون کمتر به آن توجه کرده ایم .

وی ادامه داد: تلاقی نگاه ها برای ما در شناخت ابعاد گوناگون فرهنگمان مغتنم است . چه این نگاه درباره آثار و بناهای تاریخی ایران از سوی پژوهشگران خارجی باشد . حال این پرسش مطرح است که چرا ایران این همه دژ دارد؟ زیرا ایران در گلوگاه شرق و غرب واقع شده بود و هر قدرتی که از این دو سو می خواست جهانگشایی کند در مرحله نخست به ایران می رسید و این به دلیل جغرافیای خاص ایران نیز بود که مورد طمع شرق و غرب قرار داشت.

معاون میراث فرهنگی و صنایع دستی با شرح ساخت دژ ها و قلعه ها اظهار کرد: ایرانیان برای صیانت از ناموسش خود دژ های بسیاری می ساختند . ما علاوه بر دژ و قلعه در آثار تاریخی مان رد پایی از خندق ها نیز داریم به طوری که در کتاب های تاریخ اسلام نیز آمده است که در جنگ خندق سلمان فارسی به پیامبر پیشنهاد داد که خندق بزرگی برای مقابله با دشمنان درست کنند.

نامور مطلق با اشاره به ویژگی های کتاب «قلعه ها و دژ ها» گفت: این کتاب چندین حسن دارد . نخست این که اثر ووازن نخستین مجموعه درباره قلعه ها و دژ های ایرانی است . علاوه بر این یک کتاب مصور است . در این کتاب در حالی عکس های بسیاری از قلعه ها و دژ های قدیمی ایران گنجانده شده که بسیاری از این آثار در حال از بین رفتن است. این عکس ها در آینده می تواند به عنوان سند محسوب شود که برای نخستین بار در این کتاب آورده شده است.

وی با اشاره به طبقه بندی مطالب کتاب عنوان کرد: نویسنده در این کتاب طبقه بندی جغرافیایی را به خوبی لحاظ کرده است به طوری که این تقسیم بندی می تواند الهام بخش سایر پژوهشگران قرار گیرد. با این وجود درباره ارجاعات آن می توانست دقیق تر باشد . به نظرم برخی ارجاع ها خیلی کلی است که امیدوارم در چاپ های بعدی این نقص جبران شود.

معاون سازمان میراث و صنایع دستی افزود: با این وجود در بعضی از مطالب کتاب احساس کردم که زاویه زیبا شناسی بر مستند نگاری کتاب می چربد. همچنین در بخشی از کتاب مطالبی درباره پل ها آمده که من فلسفه قرار گرفتن پل ها در این کتاب را متوجه نشدم .

نامور مطلق پس از بیان برخی اشکالات کتاب با اشاره به هویت معماری و هویت مردم شناختی بیان کرد : چرا باید از ژان کلود ووازن قدر دانی کنیم، زیرا ما بخشی از هویت معماری و هویت مردم شناختی ایران را مدیون این نوع پژوهشگران هستیم . افرادی مانند وی با نوشتن این کتاب ها ما را متوجه اهمیت آثاری می کنند که فکر می کنیم زمان این آثار تمام شده است. سخن گفتن دوباره از این آثار باعث می شود که ما به فکر یک کاربری تازه برای این قلعه ها و دژ ها بیفتیم . من معتقدم نسل امروز باید این آثار را ببیند و درباره فلسفه وجودی آنها تفکر کند.

گنجاندن چند نقشه در کتاب آن را پربارتر می کرد

معینی یکی دیگر از سخنرانان این نشست گفت: من نیز به سهم خودم بررسی کردم که آیا تاکنون درباره قلعه ها یا دژ های ایران پژوهشی به طور مستقل انجام شده است یا خیر . در پرس وجوهایی که انجام دادم به این نتیجه رسیدم که تاکنون هیچ پژوهش مستقلی درباره این آثار تاریخی ایران صورت نگرفته است. ووازن نخستین کسی است که این حجم پژوهش را انجام داده و با فروتنی می گوید این اثر یک دایره المعارف در حوزه قلعه ها و دژ ها نیست.

وی با اشاره به پژوهش های متعدد غربی ها درباره معماری ایران عنوان کرد: ما مقدار زیادی از پژوهش های معماری که امروزه در دسترس ماست را مدیون غربیان هستیم. آنها به ایران آمدند و کارهای پژوهشی مهمی را انجام دادند اما متاسفانه بعد از دهه پنجاه با دو نوع بدبینی به آنها نگاه شد .

استاد گروه معماری دانشگاه شهید بهشتی با اشاره به دلیل بدبینی های ایرانیان به پژوهشگران غربی اظهار کرد : معمولا بد بینی ایرانی ها به پژوهشگران غربی از دو نگاه سرچشمه می گیرد. نخست یک نوع بدبینی است که سرچشمه آن را انگیزه های سیاسی پژوهشگران خارجی می دانند که ممکن است علت این پژوهش ها سیاسی باشد . دیگر این که بدبینی نوع دوم را این طور توجیح می کنند چگونه کسی که در این مملکت زندگی نکرده، می تواند درباره آن کشور کتابی بنویسد.

معینی درباره یکی از نقص های این کتاب بیان کرد: به نظر من اطلاعات کتاب بسیار خوب است، اما نویسنده می توانست مطالب کتاب را با همراهی چند نقشه از دژ ها و قلعه ها پرمحتوا تر کند، اما متاسفانه به دلیل دشواری هایی که در تهیه نقشه از آثار تاریخی وجود دارد همراه کردن یک اثر پژوهشی درباره آثار معماری تاریخی ایران با نقشه برای پژوهشگران بسیار دشوار است .

وی با طرح پیشنهادی به نویسنده افزود: به نظر من اگر نویسنده می توانست بحث کتاب را گسترده تر کند و از قلعه ها به استحکامات برود کتاب پربار تری می توانست تالیف کند . گنجاندن مطالبی از استحکامات، یک تحقیق خوب را در کنار مطالبی درباره قلعه ها قرار می داد و با این نوع نوشتن می شد یک خط پژوهشی در ادامه کتاب شکل بگیرد . همچنان که در پژوهش دیگری که خبر دارم ووازن شروع کرده تلاش می کند تفاوت قلعه های ایران با قلعه های لبنان، سوریه و الجزایر را شرح دهد.

کتاب دایره المعارف معماری نظامی ایران نیست

ووازن نویسنده کتاب در قسمت دیگری از  نشست در شرح این اثر گفت: قصد من از نوشتن اثر این بود که می خواستم تجربه ای را که به دست آورده بودم، در کتابم با شما تقسیم کنم و به شما بگویم چگونه با شور و شوق از غرب سفر کردم و با چه کشور هایی روبه رو شدم و به ایران آمدم و با تخصصی که در تحصیلات دانشگاهی ام داشتم به سراغ پدیده استحکامات پرداختم . پس از عبور از لبنان، افغانستان، ایران و الجزایر به بررسی پدیده قلعه ها و دژ های آنها پرداختم.

وی درباره چگونگی سفر پژوهشی به ایران بیان کرد: من با ماشین خودم در جاده های ایران به سفر پرداختم در هنگام سفر از شهر های ایران توجهم به بازمانده های بناهایی جلب شد . بنابراین به فکر افتادم که در یک کتاب پژوهشی از دو جنبه به این آثار تاریخی بپردازم . نخست جنبه توریستی این آثار بود و باعث شد هزاران عکس از آنها بگیرم که از این عکس ها 270 عکس در کتاب گنجانده شد .

رایزن فرهنگی سابق سفارت فرانسه در تهران عنوان کرد: در جنبه دیگر تلاشم این بود که شخصیت اصلی این معماری را به دانشجویان نشان بدهم. برای همین بر نمونه های قلعه ها و دژها بسیار کار کردم تا بتوانم توجه دانشجویان را به آنها جلب کنم و از این آثار اطلاعاتی به آنها بدهم . البته این کتاب دایره المعارف معماری نظامی ایران نیست . اگرچه من بدون داشتن هیچ اطلاعاتی این پژوهش را شروع نکردم . در ابتدا تمام آثار پژوهشی که مسافران اروپایی از چهارصد سال پیش درباره ایران نوشته بودند را مطالعه کردم و از همین کتاب ها مطالب بسیار زیادی از ایران آموختم و بعد از آن به سراغ پژوهش درباره دژ ها و قلعه ها پرداختم.