«فرهنگ سیاسی؛ رویکردی مفغول در فرایند دموکراسی سازی و شناخت جوامع»

 

مولف: محمد قالیباف خراسانی

انتشارات: الهدی

سال انتشار: 1389

قیمت: 45000

قطع: وزیری

تعداد صفحات: 235

 

تفاوت­ها در میان جوامع، از دیر باز اندیشمندان زیادی را مجذوب و مسحور خود کرده است. این سوال که ریشه این تفاوت­ها در کجاست؟ همواره متفکران بسیاری را به تامل واداشته، و پویش­های فراوان و همینطور سوالات بیشتری را در پی داشته است. چرا نظام سیاسی برخی کشورها همواره به گونه­ای خاص شکل می­گیرد، و برخی دیگر دستخوش تغییر می­گردد؟ چرا این تغییر، گاه دوام می­آورد و گاه دوامی نداشته، و مجددا شکل قبلی احیاء می­گردد؟ عکس آن، چگونه است که این تغییر، در برخی کشورها، در بهترین شکل خود، با حرکتی آرام رو به تکامل می­گذارد؟ زمینه­های تغییر یا تداوم در چه بستری فراهم و محقق می­شوند؟ در این میان، در پشت صحنه تغییر یا ثبات، چه عامل یا عوامل مهم و تعیین کننده­ای ممکن است از چشم ما مغفول و یا پنهان مانده باشند؟

          چرا سیاستمداران جوامع مختلف به گونه معینی رفتار می­کنند، و به همین ترتیب، چگونه است که فرایندهای سیاسی در جوامع مختلف، به جهت گیری از پیش تعیّن یافته­ای سوق می­یابند، و در صورت ایجاد تغییر، این تغییر در بسیاری موارد امری موقتی است، و مجددا به رفتار و مسیر قبلی رجعت می­کنند؟

کاوشی هر چه عمیق­تر برای شناخت و دستیابی به ریشه­های این وجوه تمایز، که در اشکال گوناگون نظام­ها و همینطور رفتارهای سیاسی متفاوت در میان ملل ظهور می­کند، نیازمند انتخاب دقیق و بهره داشتن از مناسب­ترین ابزار است. ابزاری متناسب با نوع و شکل موضوع مورد کاوش، قادر خواهد بود ریشه­های درشت و نازک این تنوع عظیم، گسترده و چند لایه را عیان سازد. لازمه تحقّق امر آن است که برای فهم این ریشه­ها، در ابتدا کانون توجه را بر انتخاب مناسب­ترین رویکرد یا رهیافت[1]، متمرکز نماییم، رهیافتی که ما را قادر سازد از روزنه و پرتو آن، به بعد یا ابعادی از جامعه ره بگشاییم، که ذهن ما را هر چه مطلوب­تر به این مقصود نزدیک نماید، این رویکرد مطلوب تحت عنوان "فرهنگ سیاسی"، محور اصلی این کتاب است.

در این کتاب، در توجه به این رویکرد مغفول نزد بخش اعظم جامعه، هدف دوگانه­ای دنبال شده است: اهداف سازمانی و سیاست ملی. هدف اول مبتنی است بر دست یافتن به رویکردی مناسب برای شناخت مطلوب جوامع، و کاربردی بودن این شناخت در تدوین دیپلماسی فرهنگی و عمومی. هدف دوم بر دستیابی به رویکردی تکیه دارد که در صحنه سیاست ملی در برابر ساختارگرایی افراطی ما موازنه و تعادلی معقول ایجاد کند.

هدف اول مبتنی است بر دستیابی به رویکرد پیشنهادی مناسبی برای شناخت جنبه­ای بنیادین و کاربردی از جوامع اروپایی و آمریکایی، مشمول حوزه کاری سازمانی. تصور بر این است که این نوع مطالعه فرهنگی، برای سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، که از یک سو بازوی فرهنگی دستگاه سیاست خارجی است و از سوی دیگر مخاطب او بعد فرهنگی ملل است، اجتناب ناپذیر باشد. تجربه به ما آموخته بود که در این کار رویکردی مورد نیاز است که میان رشته­ای باشد. فرهنگ سیاسی، با بهره بردن از رویکردهای متفاوتی چون جامعه شناسی، انسان شناسی، روان­شناسی و علوم سیاسی، رویکردی است که خود، طی تجربه و نیازی مشابه، در خلال جنگ دوم جهانی پدید آمد و پس از آن به حوزه­ای گسترده تبدیل شد.

هدف دوم ناظر است بر توجه دادن به کاربرد بسیار مفید این رویکرد، در زمینه سیاست ملی. با توجه به گرایش فراگیر در توسعه نظام مردم سالاری در کشور، و افراط و هیاهوی ساختارگرایان در ایجاد صرفا تحولات ساختاری و غفلت از بعد ذهنی سیاست در جامعه (فرهنگ سیاسی)، این رویکرد به نیمه مغفول نظام سیاسی توجه می­دهد. در اهمیت فرهنگ سیاسی در نظام سیاسی، همین بس که بدانیم، اگر نظام سیاسی دو بعد داشته باشد، شامل عینی و ذهنی، بعد عینی آن که ساختار سیاسی است، بازتابی است از بعد ذهنی آن (فرهنگ سیاسی).  

نویسندگان گوناگونی، به روش­ها و اشکالی متنوع، از جمله به روش فرهنگ سیاسی، به بعد ذهنی سیاست در ایران پرداخته­اند، اما گردآوری کلیه مباحت مربوط به آن، شامل، مفهوم، ساز و کار و پدیده­های این رویکرد، در یک مجموعه مستقل، کاری بی بدیل است. بسیاری از این اصطلاح استفاده می­کنند که شاید تعریفی ساده یا ساز و کار آن را در ذهن نداشته باشند، به طوری که شاهد بوده­ایم تصور برخی از این مفهوم، چیزی در حد واژه­نامه سیاسی است. به همین دلیل مطالعه این کتاب به علاقمندان حوزه علوم سیاسی نیز توصیه می­شود.

این کتاب، تحت عنوان فرهنگ سیاسی، اولین عنوان از یک بسته مطالعاتی شامل 5 عنوان کتاب است، که در جلد اول به بخش مفهومی فرهنگ سیاسی پرداخته شده است؛ اما در کتاب بعدی، تحت عنوان فرهنگ سیاسی در اروپا و آمریکا، مصداق آن، در این حوزه کاری، مورد توجه قرار داده شده است؛ جلد دوم در دست تدوین است. سه کتاب بعدی در رابطه با دیپلماسی فرهنگی خواهد بود.